Sporen in de lucht (1)

Het is 1870. Hier begint de geschiedenis van een plek. Een plek in een stad aan een rivier die naar de zee voert. Daar waar alles opgaat in het grote niets, behalve dan dit verhaal over een stad, over mensen die er wonen en over mijzelf. Het omvat een tijdsspanne van iets meer dan honderd jaar. Genoeg om te beseffen dat alles vergankelijk is, behalve dat wat geschreven is, op een wijze die woorden eigen is. Zoekend en betekenis vindend die daar aan voorbij gaat.

Op een dag kwam ik op een plek waar ik tien jaar eerder drie jaar had gewoond. Hier was iets gebeurd dat me als fenomeen tot dan onbekend was. Een groot gedeelte van het wijkje was afgebroken en in hedendaagse stijl weer opgebouwd. Alleen het stratenplan was nog hetzelfde. Ik herkende de hoofdstraat en de zijstraten, maar de huizen niet meer. Dat gaf me een vreemd zwevend gevoel. Ik herkende de omgeving niet en toch voelde deze plek als bekend. Alsof ik hier al eerder was geweest, maar het niet kon plaatsen. Dat was natuurlijk ook zo. Net als die vreemde sensatie.

Met de stad waar ik geboren ben is hetzelfde aan de hand. Dat komt omdat ze midden vorige eeuw gebombardeerd is. Wat de piloten zijn begonnen hebben de plannenmakers afgemaakt. Zo goed als niets herinnerd hier aan een verleden en wat hier verrezen is bestaat uit het nieuwe. Zo nieuw dat een bewoner van de oude stad hem niet meer zou herkennen. Dat geeft een gevoel van buiten de tijd te zijn gezet. Een vreemdeling te zijn en daarmee een buitenstaander die anders aankijkt tegen de illusie van het alledaagse. Het is ongepast om dat alles voor lief aan te nemen. Zodoende leer je vragen stellen.

Ik ben een stadse jongen. Toen ik achttien was logeerde ik ooit bij vrienden van mijn nicht op een boerderij net over de grens in Duitsland. Daar proefde ik het natuurlijke leven van opstaan en slapen gaan met de seizoenen. Een bestaan met zaaien, oogsten, planten en dieren. De gewassen en de velden en de afhankelijkheid van het weer. In een stad heb je daar minder voeling mee. Afhankelijk van het milieu waarin je geboren bent komt dat natuurlijke leven dichter of verder van je af te staan. Zo kan het gebeuren dat je bestaan zich afspeelt in een zo goed als virtuele werkelijkheid.

Mijn overgrootvader van vaders zijde kwam in 1870 uit Zuid Bohemen naar Nederland. Hij kwam uit een klein Tsjechisch dorp waar de modernisering niet aan voorbij was gegaan. Sinds zijn geboorte in 1843 had hij zich weten op te werken tot bedrijfsleider van een Capsulefabriek. De mogelijkheden om promotie te maken waren echter beperkt. Zodoende emigreerde hij naar Loenersloot bij Utrecht, waar hij al gauw een zelfde betrekking vond. Binnen tien jaar begon hij met een compagnon zijn eigen fabriek. Later verhuisde hij naar Rotterdam.

Het is 1993 als mijn vader sterft. Net als mijn overgrootvader bijna tachtig jaar oud. Tussen die twee levens beweegt zich de geschiedenis van Rotterdam, de stad waar ik geboren ben. Binnen dat verhaal bevindt zich de geschiedenis van het luchtspoor. Dat is een plek die in mijn jonge leven een rol speelt. Een rol die ik verder wil onderzoeken, omdat die verbindingsweg, die spoorbaan, tekens in de lucht schrijft die ik graag wil ontcijferen. Het lijkt er op dat ik daarmee één van de laatste puzzelstukjes in handen heb van een groter verhaal dat hier geschreven wil worden. Het is niet zozeer de geschiedenis van een stad, al speelt die zeker een rol. Het is ook niet geheel en al de geschiedenis van een geslacht. Het is het verhaal van een zich ontwikkelend bewustzijn.

Wij mensen hebben de neiging om de stad en haar bewoners als decor te ervaren van ons eigen verhaal. Een decor, een locatie, een mise en scene, de achtergrond waartegen dat verhaal zich afspeelt. Maar hoe ervaart die achtergrond de tijdelijkheid van haar bewoners? In de geschiedenis van stad en volk spelen we allemaal een beperkte rol en toch blijft die rol niet beperkt tot ons eigen levensverhaal. We zijn deel van een geheel dat ons bevattingsvermogen te boven gaat. Samen geven we vorm aan het heden en de toekomst en wellicht ook aan ons verleden. Wijzelf en onze omgeving staan niet op zichzelf en dit is tegelijkertijd een symbool, een metafoor voor iets anders. Het andere, het wezensvreemde dat, inniger dan je zou denken, de tijd en onszelf overstijgt, is het geluid van sporen in de lucht.